Partners kunnen in Nederland kiezen voor verschillende (juridische) manieren van samenleven. In een samenlevingscontract geldt alleen wat beide partners zelf afspreken, het is geen wettelijk geregelde samenlevingsvorm. Het huwelijk en het geregistreerd partnerschap, dat sinds 1 januari 1998 bestaat, zijn dat wel.
Sinds 1 april 2001 is het huwelijk ook opengesteld voor partners van hetzelfde geslacht. Dit is vastgelegd in een wet. Nederland was daarmee het eerste land waar niet alleen heteroseksuele, maar ook homoseksuele paren een burgerlijk huwelijk kunnen sluiten. De voorwaarden die gelden om te kunnen trouwen zijn dezelfde als bij een huwelijk tussen man en vrouw.
Op 1 april 2001 is ook de wet 'Adoptie door personen van gelijk geslacht' in werking getreden die adoptie van een kind door partners van gelijk geslacht mogelijk maakt. Dat houdt in dat een kind dat wordt verzorgd en opgevoed in een duurzame relatie van twee mannen of twee vrouwen, recht heeft op bescherming, ook in juridische zin. De partners hoeven geen getrouwde of geregistreerde partners te zijn. Deze wet geldt alleen voor kinderen in Nederland.
Voor adoptie van kinderen uit het buitenland blijft gelden dat de aspirant ouders van verschillend geslacht en getrouwd moeten zijn. Het uitgangspunt blijft dat een kind niet meer dan twee officiÎle ouders (personen in familierechtelijke betrekking) kan hebben. Als een kind bijvoorbeeld is geadopteerd door de vrouwelijke partner van de moeder, dan kan de verwekker (vader) het kind niet meer erkennen. Bij adoptie staat het belang van het kind voorop.
